Giống như một người bán hàng bôi trơn khách hàng tốt nhất của mình, Tổng thống Vladimir Putin đã nói về thành công kinh tế của Trung Quốc khi ông chào đón nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình tới Điện Kremlin.

"Chúng tôi thậm chí còn cảm thấy hơi ghen tị," Putin nói hôm thứ Hai khi Tập cười toe toét.

Đó không chỉ là lời tâng bốc vu vơ. Trung Quốc không chỉ là đối tác ngoại giao của Moscow trong việc phản đối những gì họ coi là sự thống trị của Hoa Kỳ đối với các vấn đề toàn cầu. Nền kinh tế thịnh vượng của nước này là người mua lớn nhất trong dầu mỏ và khí đốt xuất khẩu của Nga, bơm hàng tỷ đô la vào kho bạc của Putin và giúp Điện Kremlin chống lại các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với cuộc xâm lược Ukraine.

Putin hoan nghênh con đường huyết mạch, nhưng sự phụ thuộc đó đang đẩy nhanh sự trượt dốc của Nga vào vai trò nhỏ hơn trong mối quan hệ không mấy dễ chịu với chính phủ của ông Tập. Bắc Kinh có những tham vọng khác với Moscow và đôi khi gây xung đột.

Li Xin, Giám đốc Viện Nghiên cứu Châu Âu và Châu Á tại Đại học Khoa học Chính trị và Luật Thượng Hải, cho biết: “Nga có thể lo lắng về việc ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc, nhưng họ không có lựa chọn tốt nào khác.”

Mối quan hệ đối tác hiện tại giữa Bắc Kinh và Mátxcơva bắt đầu từ những năm 1990s, khi họ gạt sang một bên các tranh chấp biên giới và các căng thẳng khác dẫn đến sự chia rẽ giữa Trung Quốc và Liên Xô năm 1961 và tạo ra một mặt trận ngoại giao thời hậu Chiến tranh Lạnh để đẩy lùi Washington.

Đối với cả hai bên, tầm quan trọng của mối quan hệ đó tăng lên khi Washington áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Nga và hạn chế quyền tiếp cận của Trung Quốc đối với công nghệ của Hoa Kỳ vì lý do an ninh. Trong tháng này ông Tập đã cáo buộc Hoa Kỳ cố gắng ngăn chặn sự phát triển kinh tế của Trung Quốc.

Li Mingjiang, một chuyên gia về quan hệ quốc tế tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam tại Đại học Công nghệ Nanyang của Singapore, cho biết: “Có cảm giác rằng Hoa Kỳ và các đồng minh của Mỹ đang ra tay ngăn chặn hai nước này.”

Li nói rằng bất chấp "sự ngờ vực chiến lược" bắt nguồn từ những xung đột có từ thế kỷ 19, họ chia sẻ "lợi ích chính trị chung" là "chống lại những thách thức của Hoa Kỳ."

Trước cuộc xâm lược năm ngoái, Tập và Putin tuyên bố họ có một "tình bạn không giới hạn." Nhưng Bắc Kinh đã cho thấy có những giới hạn. Nước này nói rằng họ không phải là đồng minh và đã tránh công khai giúp đỡ quân sự cho Nga ở Ukraine, một bước đi mà Tổng thống Joe Biden và các nhà lãnh đạo phương Tây khác cảnh báo sẽ gây ra những hậu quả không xác định cho Trung Quốc.

Bắc Kinh từng gọi chính phủ Liên Xô là "Anh cả", nhưng vai trò dẫn đầu về ảnh hưởng chính trị của Moscow đã bị xói mòn khi nền kinh tế Trung Quốc tăng tốc sau cải cách theo mô hình thị trường vào những năm 1980s.

Nước Nga giàu có về dầu mỏ, nhưng nền kinh tế hậu Xô Viết đã thất bại trong việc tạo ra các công ty cạnh tranh. Trong khi đó, Trung Quốc đã tung ra các ngành công nghiệp ô tô, công nghệ và các ngành khác đang mở rộng ra thị trường toàn cầu.

Vào giữa những năm 90s, nền kinh tế Nga có quy mô bằng một nửa Trung Quốc nhưng dân số nhỏ hơn lại có sản lượng bình quân đầu người gấp 4 lần.

Đến năm 2020, vị trí dẫn đầu của Trung Quốc đã tăng lên gấp bội. Nền kinh tế của nước này có quy mô gấp 10 lần Nga và vượt lên trên về sản lượng bình quân đầu người, 10.525 USD so với 10.115 USD của Nga, theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế. Nền kinh tế trị giá 1,7 nghìn tỷ USD của Nga chỉ bằng khoảng 3/4 quy mô của Texas.

Nga cũng đang đánh mất vị trí dẫn đầu về công nghệ vũ khí, mặt hàng xuất khẩu phi dầu mỏ lớn nhất của nước này.

Trung Quốc đã chi nhiều tỷ đô la vào đầu những năm 2000 để mua máy bay chiến đấu và các loại vũ khí khác. Nhưng trong một dấu hiệu khác cho thấy sự hạn chế trong hợp tác, Nga đã ngừng bán vũ khí này sau năm 2004 do có những lời phàn nàn rằng Bắc Kinh sao chép tên lửa và công nghệ khác của họ. Việc bán hàng đã không tiếp tục cho đến năm 2014.

Nhập khẩu của Trung Quốc từ Nga, chủ yếu là dầu và khí đốt, đã tăng 49% trong năm ngoái lên 76,4 tỷ USD, theo dữ liệu hải quan. Tờ Thời báo Hoàn cầu đưa tin Nga đã vượt qua Saudi để trở thành nhà cung cấp dầu mỏ nước ngoài lớn nhất cho Trung Quốc vào tháng 1 và tháng 2.

Trung Quốc có thể mua năng lượng của Nga mà không gây ra các lệnh trừng phạt của phương Tây cấm hoặc hạn chế nhập khẩu vào Hoa Kỳ, Châu Âu hoặc Nhật Bản.

Li Mingjiang cho biết Bắc Kinh đánh giá cao mối quan hệ với Moscow đến mức tránh sử dụng sức mạnh kinh tế đó làm đòn bẩy.

Ông nói: “Chúng tôi đã thấy Trung Quốc thận trọng không làm bất cứ điều gì hoặc nói bất cứ điều gì có thể khiến người Nga khó chịu hoặc nghi ngờ.”

Moscow lo lắng rằng vai trò thống trị của họ giữa các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á có thể bị suy yếu bởi Sáng kiến Vành đai và Con đường trị giá hàng trăm tỷ đô la của Tập Cận Bình nhằm mở rộng thương mại bằng cách xây dựng cảng, đường sắt và các cơ sở hạ tầng khác.

Chính phủ của Putin chia sẻ những lo lắng với Washington, Tokyo và New Delhi rằng Trung Quốc đang sử dụng Vành đai và Con đường để mở rộng ảnh hưởng chiến lược bằng cái giá phải trả của họ.

Bắc Kinh đã cố gắng xoa dịu chính phủ của Putin bằng cách đồng ý rằng Moscow sẽ phụ trách các vấn đề an ninh ở Trung Á trong khi Trung Quốc sẽ tập trung vào thương mại.

Để củng cố thỏa thuận, Bắc Kinh đã đầu tư 1 tỷ USD để duy trì hoạt động của một dự án dầu mỏ ở Siberia sau khi dự án này mất khả năng tiếp cận nguồn tài chính của phương Tây do các lệnh trừng phạt được áp đặt đối với việc Moscow chiếm giữ Crimea từ Ukraine năm 2014.

Bắc Kinh muốn duy trì chính phủ của Putin như một đối tác ngoại giao khả thi nhưng đã tránh làm bất cứ điều gì có thể kích hoạt các biện pháp trừng phạt đối với các ngân hàng Trung Quốc hoặc các công ty khác hoặc khiến họ không thể tiếp cận các thị trường xuất khẩu phương Tây.

Những tổn thất tiềm năng đối với các nhà xuất khẩu của Trung Quốc nếu Bắc Kinh đối đầu các chính phủ phương Tây là rất lớn.

Hoa Kỳ đã mua 15% hàng xuất khẩu của Trung Quốc vào năm ngoái, ngay cả sau khi tăng thuế quan trong tranh cãi với Bắc Kinh về công nghệ và an ninh. Liên minh châu Âu gồm 27 quốc gia đã mua gần 13%.

Còn Nga? Nước này chỉ chiếm 1,3 phần trăm. Ít hơn Thái Lan.

"Đối với Trung Quốc, tầm quan trọng của Nga thấp hơn so với phương Tây trong hợp tác kinh tế và công nghệ," Li Xin nói. "Nhưng về mặt chính trị, tầm quan trọng của Nga đối với Trung Quốc đang tăng lên, do sự đàn áp địa chính trị và quân sự của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc."

© 2023 The Associated Press

©Bản tiếng Việt của The Canada Life