Ở rìa phía bắc của thành phố lớn nhất Myanmar là một thị trấn với gần 300.000 dân với cơ sở công nghiệp đang phát triển về dệt may, hàng tiêu dùng và thực phẩm.

Nhưng phía bắc Yangon ở Shwepyithar, tên tiếng Anh có nghĩa là “vàng và dễ chịu,” không có gì phát triển nhanh hơn rác thải.

Và rất nhiều trong số đó thậm chí không phải của nước này.

Chất đống trên mỗi dãy nhà là những đống túi rách nát, chai nhựa bỏ đi và bao bì chuyển sang màu xám do thời tiết và bụi bẩn.

Hàng núi rác thải nhựa, có khi cao bằng những ngôi nhà một tầng, đang mục nát trên đường phố. Mọi người phải đi vòng quanh các núi rác để đến các đền chùa và trung tâm cộng đồng.

Mùi hôi thối xông vào các ngôi nhà, các bà mẹ dặn con không được chơi trong bãi rác. Nắng nóng làm rác khô héo, khiến mọi con đường đều có nguy cơ bốc cháy.

Ở Myanmar, nơi người dân một lần nữa nằm dưới sự cai trị của quân đội kể từ cuộc đảo chính năm 2021, người dân địa phương rất sợ phải lên tiếng.

Frontier Myanmar, một tạp chí tiếng Anh xuất bản ở Yangon, đã đến Shwepyithar nhiều lần trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6. Các phóng viên Allegra Mendelson và Rachel Moon đã ghi lại vấn đề rác thải, chia sẻ những quan sát và hình ảnh với The Canadian Press.

Họ cũng phỏng vấn người dân địa phương cũng như chủ sở hữu và nhân viên của các nhà máy tái chế nhựa về tác động của nó. The Canadian Press đồng ý không nêu tên bất kỳ ai trong số họ vì lo ngại rằng họ sẽ phải đối mặt với sự trả thù của chính quyền Myanmar.

“Nếu tôi gây rắc rối với cơ quan quản lý, quân đội sẽ đến bắt tôi,” một người cha 55 tuổi có nhà nằm trong số những gia đình đối diện với ụ rác cho biết.

"Tôi không thích nhưng tôi không thoải mái khi nói về những gì mình không thích. Ở tuổi này, tôi không thể chịu đựng được việc bị đánh đập hay tra tấn nữa."

Mặc dù các nhà máy gần đó được cho là chịu trách nhiệm về một số chất thải, nhưng không còn nghi ngờ gì nữa, khi kiểm tra kỹ hơn, phần lớn trong số đó đến từ nước ngoài.

Trong khi phần lớn rác thải đã xuống cấp đến mức không còn nhận dạng được, có thể thấy rõ trong các mảnh rác là các thương hiệu từ Châu Âu và Bắc Mỹ, bao gồm một số mặt hàng dễ dàng được xác định là có nguồn gốc từ Canada.

Hầu hết trong số đó dường như là rác thải sau tiêu dùng - loại mà người dân Canada có thể đã ném vào thùng rác màu xanh lam trong nhà bếp của họ mà không hề biết rằng nó sẽ nằm trên đỉnh một đống rác cách đó 11.000 km.

Trên cùng của một đống rác, ở Phường 27 của thị trấn, là một chiếc túi Unico màu đỏ và xanh từng đựng mì penne pasta khô. Sun-Brite Foods, công ty sở hữu thương hiệu Unico nổi tiếng với mì ống và đồ hộp, vẫn chưa trả lời các câu hỏi của The Canadian Press.

Bên cạnh túi mì pasta là một hộp sữa chua anh đào đen màu trắng nhạt của thương hiệu Foremost Dairies của Loblaws. Loblaws cũng chưa trả lời yêu cầu bình luận.

Một hộp sữa chua Oikos màu xanh nhạt của Danone cách hộp đựng Foremost vài xăn-ti-mét. Người phát ngôn của Danone Canada cho biết họ đang điều tra xem liệu bao bì có thể được xác định là của các dây chuyền Canada, Châu Âu hoặc Mỹ của công ty hay không.

Điều có thể khẳng định là nó không đến từ Myanmar. Không có thương hiệu nào được bán ở đó.

Nhưng Canada là một phần của hiệp ước quốc tế nhằm ngăn chặn việc đổ chất thải nhựa ở các nước đang phát triển và chưa bao giờ cấp giấy phép vận chuyển chất thải nhựa đến Myanmar.

------

Vậy làm sao nó đến được đó?

------

The Canadian Press, hợp tác với Lighthouse Reports, một phòng tin tức điều tra có trụ sở tại Vương quốc Anh và cộng tác với các cơ quan truyền thông ở Thái Lan, Myanmar, Ba Lan, Mỹ và Vương quốc Anh, đang cố gắng trả lời câu hỏi đó.

Vào năm 2016, Canada đã bắt đầu giải quyết hậu quả sau khi các lô hàng rác Canada được gửi đến Philippines được dán nhãn trái phép là nhựa để tái chế. Động thái này đã tạo ra một cuộc tranh cãi quốc tế gay gắt, cuối cùng khiến Philippines phải chuyển số rác trở lại Canada.

Là một phần của phản ứng, chính phủ liên bang đã đưa ra một quy định mới yêu cầu xuất khẩu chất thải nhựa phải có giấy phép từ Bộ Môi trường Liên bang.

Các quy định này đã được cập nhật lại vào năm 2021, sau khi Canada đồng ý thực hiện thay đổi đối với Công ước Basel về quản lý thương mại quốc tế về chất thải nguy hại.

Công ước ban đầu mà Canada tham gia vào năm 1992 nhằm ngăn chặn các nước giàu thải chất thải độc hại vào các nước đang phát triển. Nó đòi hỏi phải có sự đồng ý rõ ràng từ nước nhập khẩu trước khi các chuyến hàng đó có thể được thực hiện.

Vào năm 2019, một sửa đổi đã được chính thức đề xuất đưa nhựa vào danh mục chất thải nguy hại được quy định trong hiệp ước. Phần lớn các quốc gia thuộc Công ước Basel đã đồng ý sửa đổi vào tháng 3 năm 2020, nhưng Canada ban đầu phản đối, cuối cùng đồng ý chỉ vài tuần trước khi sửa đổi có hiệu lực vào tháng 1 năm 2021.

© 2023 The Canadian Press

BẢN TIẾNG VIỆT CỦA THE CANADA LIFE