Các nền kinh tế mới nổi đang nỗ lực chấm dứt sự thống trị của đồng đô la. Nhưng đồng tiền thay thế là gì?

Công việc kinh doanh tại cửa hàng quần áo của Kingsley Odafe ở thủ đô Nigeria đã biến mất, buộc ông phải sa thải ba nhân viên.

Một thủ phạm gây ra những rắc rối của ông: Sức mạnh của đồng đô la Mỹ so với đồng tiền Nigeria, naira, đã đẩy giá hàng may mặc và các hàng hóa nước ngoài khác vượt quá tầm với của người tiêu dùng địa phương. Một túi quần áo nhập khẩu có giá gấp ba lần so với hai năm trước. Giá những ngày này là khoảng 350.000 naira, tương đương 450 đô la Mỹ.

“Không còn bán được nữa vì mọi người phải ăn trước khi nghĩ đến việc mua quần áo,” Odafe nói.

Trên khắp thế giới đang phát triển, nhiều quốc gia đã chán ngấy sự thống trị của Mỹ đối với hệ thống tài chính toàn cầu - đặc biệt là sức mạnh của đồng đô la. Họ sẽ bày tỏ sự bất bình của mình vào tuần tới khi khối BRICS gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi gặp gỡ các quốc gia thị trường mới nổi khác tại Johannesburg, Nam Phi.

Nhưng nắm bắt đồng đô la vua dễ dàng hơn là thực sự hạ bệ loại tiền tệ thế giới trên thực tế này.

Đồng đô la cho đến nay là loại tiền tệ được sử dụng nhiều nhất trong kinh doanh toàn cầu và đã loại bỏ những thách thức trong quá khứ đối với tính ưu việt của nó.

Bất chấp những cuộc nói chuyện lặp đi lặp lại về việc các quốc gia BRICS tung ra đồng tiền riêng của họ, không có đề xuất cụ thể nào được đưa ra trong thời gian chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh bắt đầu từ thứ Ba. Tuy nhiên, các nền kinh tế mới nổi đã thảo luận về việc mở rộng thương mại bằng đồng tiền của chính họ để giảm sự phụ thuộc vào đồng đô la.

Tại một cuộc họp của các bộ trưởng ngoại giao BRICS vào tháng 6, Naledi Pandor của Nam Phi cho biết Ngân hàng Phát triển Mới của khối sẽ tìm kiếm các giải pháp thay thế "cho các loại tiền tệ được giao dịch quốc tế hiện tại" - một uyển ngữ cho đồng đô la. Pandor đang ngồi cùng với Sergey Lavrov của Nga và Ma Zhaoxu của Trung Quốc - đại diện của hai quốc gia đặc biệt mong muốn làm suy yếu ảnh hưởng tài chính quốc tế của Mỹ.

Nhóm BRICS có từ năm 2009. Ban đầu, nó chỉ là BRIC, một thuật ngữ do nhà kinh tế Jim O'Neill của Goldman Sachs đặt ra để chỉ các nền kinh tế đang lên của Brazil, Nga, Ấn Độ và Trung Quốc. Nam Phi gia nhập vào năm 2010, thêm chữ "S" vào tên. Hơn 20 quốc gia - bao gồm Saudi, Iran và Venezuela - đã bày tỏ sự quan tâm đến việc gia nhập BRICS.

Năm 2015, các nước BRICS đã thành lập Ngân hàng Phát triển Mới - một giải pháp thay thế cho Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới do Hoa Kỳ và Châu Âu thống trị.

“Các quốc gia đang phát triển đang mong muốn nới lỏng sự thống trị của phương Tây và mở ra cánh cửa cho một trật tự thế giới mới, nơi phương Đông có ảnh hưởng ngang bằng, nếu không muốn nói là lớn hơn,” Martin Ssempa, một nhà hoạt động chính trị người Uganda, người đã bảo vệ một đạo luật mà Uganda đã thông qua năm quy định hình phạt tử hình đối với một số hành vi đồng tính luyến ái, cho biết.

Đạo luật này đã khiến Ngân hàng Thế giới thông báo trong tháng này rằng họ đang tạm dừng các khoản cho vay mới đối với quốc gia Đông Phi này.

Các nhà phê bình ở các nước đang phát triển đặc biệt lo ngại về việc Mỹ sẵn sàng sử dụng ảnh hưởng toàn cầu của đồng đô la để áp đặt các biện pháp trừng phạt tài chính chống lại các đối thủ - như nước này đã làm với Nga sau cuộc xâm lược Ukraine năm ngoái.

Họ cũng phàn nàn rằng sự biến động của đồng đô la có thể gây bất ổn cho nền kinh tế của họ. Chẳng hạn, đồng đô la tăng giá có thể gây hỗn loạn ở nước ngoài bằng cách rút vốn đầu tư ra khỏi các quốc gia khác. Nó cũng làm tăng chi phí trả các khoản vay bằng đô la và mua các sản phẩm nhập khẩu, thường được định giá bằng đô la.

Tổng thống Kenya William Ruto trong năm nay đã phàn nàn về sự phụ thuộc của châu Phi vào đồng đô la và sự sụp đổ kinh tế do những thăng trầm của khu vực này, trong khi đồng shilling của Kenya sụt giảm giá trị. Ông kêu gọi các nhà lãnh đạo châu Phi tham gia hệ thống thanh toán toàn châu Phi non trẻ sử dụng tiền tệ địa phương nhằm thúc đẩy thương mại nhiều hơn.

"Đồng đô la Mỹ là một phần của thương mại giữa Djibouti và Kenya như thế nào? Tại sao?" ông hỏi tại một cuộc họp.

Tổng thống Brazil Luiz Inacio Lula da Silva đã ủng hộ một đồng tiền chung cho thương mại trong khối Nam Mỹ Mercosur và cho thương mại giữa các quốc gia BRICS.

Ông nói với các phóng viên trong tháng này: “Tại sao Brazil cần đồng đô la để giao dịch với Trung Quốc hay Argentina? Chúng tôi có thể giao dịch bằng đồng tiền của mình.”

Nhưng nếu những nhược điểm của đồng đô la dễ dàng thấy rõ thì các lựa chọn thay thế cho nó lại không như vậy.

Daniel Bradlow, nhà nghiên cứu cấp cao tại Đại học Pretoria và là luật sư chuyên về tài chính quốc tế, cho biết: “Cuối cùng, nếu bạn muốn giữ khoản dự trữ của mình an toàn, bạn phải đặt nó vào đồng đô la. Bạn sẽ cần phải vay bằng đô la. Mọi người đều có thể thấy tất cả các vấn đề khi làm điều này, nhưng nếu có một giải pháp thay thế, mọi người sẽ sử dụng nó."

Theo tính toán của các nhà nghiên cứu của Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ, 96% giao dịch ở Châu Mỹ từ năm 1999 đến 2019 được thanh toán bằng đô la, 74% giao dịch ở Châu Á và 79% ở mọi nơi khác, ngoài Châu Âu, nơi sử dụng đồng euro.

Tuy nhiên, vai trò của đồng đô la đối với thương mại toàn cầu đã phần nào nới lỏng trong những năm gần đây khi các ngân hàng, doanh nghiệp và nhà đầu tư chuyển sang sử dụng đồng euro và đồng nhân dân tệ của Trung Quốc.

Nhưng 24 năm sau khi đồng euro được giới thiệu, đồng tiền số 2 thế giới vẫn không cạnh tranh được với đồng đô la về sức hấp dẫn quốc tế: Đồng đô la được sử dụng trong số lượng giao dịch ngoại hối nhiều gấp ba lần so với đồng euro, nhà kinh tế học Jeffrey Frankel của Đại học Harvard cho biết trong một báo cáo nghiên cứu vào tháng trước.

Và đồng nhân dân tệ bị hạn chế bởi việc Bắc Kinh từ chối cho phép đồng tiền này được giao dịch tự do trên thị trường thế giới.

Mihaela Papa, thành viên cao cấp tại Trường Fletcher của Đại học Tufts về các vấn đề toàn cầu, cho biết: “Không có lựa chọn thay thế nào cho đồng đô la có thể đạt đến mức thống trị. Vì vậy, ý tưởng rằng bây giờ, chỉ sau một đêm, bạn sẽ có một loại tiền BRICS mới có thể (gây ra) một biến động lớn – cần có thời gian, cần có sự tin tưởng… Tôi thấy con đường này còn rất dài.”

Đồng đô la vẫn có những người ủng hộ nó. Tại Argentina, Javier Milei, người nổi lên từ cuộc bỏ phiếu sơ bộ hôm thứ Hai với tư cách là ứng cử viên tổng thống dẫn đầu trong cuộc tổng tuyển cử vào tháng 10, đang kêu gọi thay thế đồng peso đang gặp khó khăn của đất nước bằng đồng đô la.

Tại Zimbabwe, cửa hàng rượu của Lovemore Mutenha sụp đổ khi siêu lạm phát xảy ra vào năm 2008. Ông chỉ có thể vực dậy hoạt động kinh doanh khi đất nước từ bỏ đồng nội tệ để chuyển sang rổ tiền tệ do đồng đô la thống trị.

“Đồng đô la Mỹ đã mang lại cuộc sống cho chúng tôi. Chúng tôi không thể sống thiếu nó”, Mutenha, 49 tuổi, nói tại vùng ngoại ô dành cho tầng lớp lao động ở Warren Park gần thủ đô Harare. "Làm sao có thể có một ngân sách với đồng đô la Zimbabwe luôn thay đổi giá trị? Nó không ổn định và chúng tôi đã từng bị đốt cháy trước đây."

Vào năm 2019, chính phủ đã giới thiệu lại đồng tiền của Zimbabwe và cấm ngoại tệ trong các giao dịch địa phương.

Nhưng đồng đô la Zimbabwe tnày lại chao đảo. Đô la Mỹ tiếp tục giao dịch trên thị trường chợ đen và chính phủ đã dỡ bỏ lệnh cấm. Bây giờ, 80% giao dịch trong nước là bằng đô la Mỹ.

Bộ trưởng Tài chính Mthuli Ncube thường kêu gọi mọi người nắm lấy đồng nội tệ.

Nhưng ngay cả các nhân viên chính phủ cũng kêu gọi được trả bằng đô la Mỹ, lập luận rằng hầu hết các nhà cung cấp dịch vụ chỉ chấp nhận đồng bạc xanh.

Prosper Chitambara, một nhà phân tích kinh tế ở Harare, cho biết đồng đô la Mỹ "luôn có tác dụng ổn định." Nhưng nền kinh tế có ít ngành công nghiệp, đầu tư thấp, ít xuất khẩu và nợ cao của Zimbabwe không thể thu hút đủ đô la để đáp ứng nhu cầu thương mại hàng ngày.

Nó đã dẫn đến một hoạt động kinh doanh nhỏ lẻ trên đường phố thủ đô: Những người bán hàng sửa chữa những tờ 1 đô la Mỹ bị mòn hoặc bị cắt nhỏ với một khoản phí nhỏ.

Bản tiếng Việt của The Canada Life